Z ustawy systemowej wynika, że za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. W związku z tym, jeżeli pracodawca zawiera z pracownikiem dodatkowo wspomniane wyżej umowy, to wypłacane z tego tytułu wynagrodzenie, jest traktowane na równi z wynagrodzeniem za pracę i jako takie podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków. Jednak do tej pory wynagrodzenie to było brane do podstawy wymiaru zasiłków jedynie w czasie trwania, np. umowy zlecenia. Nie było brane pod uwagę, jeżeli umowa zakończyła się przed powstaniem niezdolności do pracy i wyłączane z podstawy wymiaru wypłacanego zasiłku od daty zakończenia umowy.

Aktualnie uległa zmianie interpretacja ZUS w niektórych kwestiach dotyczących tego zagadnienia.

Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia zawartej dodatkowo z własnym pracodawcą, tak jak wynagrodzenie za pracę, jest uwzględniane w podstawie wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków. Różni się jedynie tym, że zawsze w tej podstawie wymiaru jest uwzględniane w kwocie faktycznie wypłaconej, bez uzupełniania, jeżeli przychód z tej umowy pracownik osiągnął za część miesiąca, a nie za cały miesiąc.

Do tej pory warunkiem do przyjęcia wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia do podstawy wymiaru zasiłku przysługującego pracownikowi było trwanie umowy zlecenia przed powstaniem niezdolności do pracy, jak i w czasie tej niezdolności.

Oznaczało to przyjęcie takiego samego rozwiązania jak w przypadku składników wynagrodzenia (premii, dodatków, nagród itp.) przysługujących do określonego terminu. W związku z tym wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia, która zakończyła się zanim powstała niezdolność do pracy, nie było uwzględniane w podstawie wymiaru, mimo że było wypłacane w okresie, z którego wynagrodzenie zostało przyjęte do tej podstawy.

Analogicznie, należało również z już ustalonej podstawy wymiaru, do której przyjęto wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia, wyłączyć je, jeżeli umowa zlecenia zakończyła się w trakcie pobieranego zasiłku. Dotyczyło to umów zlecenia zawieranych z pracownikiem zarówno na dłuższe, jak i krótsze okresy.

Przykład

Umowa zlecenia zakończona przed powstaniem niezdolności do pracy

Pracownik był niezdolny do pracy w lipcu 2023 r. Podstawę wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone mu za okres od lipca 2022 r. do czerwca 2023 r. Oprócz wynagrodzenia za pracę w tym okresie pracownik otrzymywał również wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia, która została zawarta na okres od 1 lipca 2022 r. do 30 czerwca 2023 r.

Wynagrodzenie to nie zostało przyjęte do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi w lipcu 2023 r. Umowa zlecenia zakończyła się bowiem przed powstaniem niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby, tj. 30 czerwca.

Przykład

Kilka umów zlecenia, których czas trwania zakończył się przed powstaniem niezdolności do pracy

Pracownica sprawowała opiekę nad chorym mężem w lipcu 2023 r. Podstawę wymiaru przysługującego jej zasiłku opiekuńczego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownicy za okres od lipca 2022 r. do czerwca 2023 r. Oprócz wynagrodzenia za pracę w tym okresie pracownica otrzymywała również wynagrodzenie z tytułu umów zlecenia zawartych na okres:

• od 1 września do 31 października 2022 r.,
• od 1 do 31 stycznia 2023 r.,
• od 1 marca do 31 maja 2023 r.

Wynagrodzenie to nie zostało przyjęte do podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego przysługującego pracownicy w lipcu 2023 r. Każda bowiem z zawartych umów zlecenia zakończyła się przed miesiącem, w którym pracownica była niezdolna do pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym mężem.

Przykład

Umowa zlecenia zakończona w trakcie niezdolności do pracy

Pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby w okresie od 26 czerwca do 7 lipca 2023 r. Była to jego pierwsza niezdolność do pracy z tego tytułu w 2023 r. Podstawę wymiaru przysługującego pracownikowi wynagrodzenia za czas choroby stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone mu za okres od czerwca 2022 r. do maja 2023 r. Oprócz wynagrodzenia za pracę w podstawie wymiaru pracodawca uwzględnił również wynagrodzenie z tytułu dodatkowo zawartej z pracownikiem umowy zlecenia na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2023 r. Doliczył go do wynagrodzenia z umowy o pracę za te miesiące. Tak ustalona podstawa wymiaru obowiązywała do wynagrodzenia za czas choroby przysługującego pracownikowi za okres od 26 do 30 czerwca 2023 r. Za okres od 1 do 7 lipca 2023 r. pracodawca wyłączył z tej podstawy wymiaru wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia, która zakończył się z dniem 30 czerwca 2023 r.

6 września 2023 r. ZUS zamieścił na swojej stronie internetowej komunikat o zmianie stanowiska w sprawie uwzględniania w podstawie wymiaru zasiłków wynagrodzenia z tytułu zawieranych z pracownikiem. Powołał się w tym komunikacie na zaktualizowany 24 sierpnia 2023 r. komentarz do ustawy zasiłkowej. Wyjaśnia w nim, że wynagrodzenia z tytułu tych umów nie należy już traktować jak składnika wynagrodzenia przysługującego do określonego terminu.

Oznacza to, że wynagrodzenie, np. z tytułu umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą zawsze powinno być uwzględniane w podstawie wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków, o ile było wypłacane w okresie poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy – bez względu na to, czy umowa taka nadal trwa, czy już się zakończyła. Wynagrodzenia tego nie należy również wyłączać z podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków, jeżeli umowa taka zakończy się trakcie pobierania tych świadczeń.

Przykład

Umowa zlecenia zakończona przed powstaniem niezdolności do pracy

Pracownica urodziła dziecko 9 września 2023 r. i wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem o urlop i zasiłek macierzyński. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownicy za okres od września 2022 r. do sierpnia 2023 r. W tym okresie pracownica otrzymywała również wynagrodzenie z tytułu dodatkowo zawartej z własnym pracodawcą umowy o dzieło na poszczególne okresy: od 1 stycznia do 30 września 2022 r., od 1 stycznia do 31 marca 2023 r. oraz od 1 czerwca do 31 sierpnia 2023 r. Wynagrodzenie to należy zatem uwzględnić w podstawie wymiaru zasiłku macierzyńskiego poprzez doliczenie go do wynagrodzenia za pracę za następujące miesiące: wrzesień 2022 r., styczeń, luty, marzec, czerwiec, lipiec i sierpień 2023 r.

Przykład

Umowa zlecenia zakończona w trakcie niezdolności do pracy

Pracownik choruje od 20 września do 13 października 2023 r. i ma prawo do zasiłku chorobowego. Podstawę wymiaru stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od września 2022 r. do sierpnia 2023 r. W okresie od 1 czerwca do 30 września 2023 r. pracodawca zawarł z pracownikiem umowę zlecenia. Wynagrodzenie z tego tytułu należy uwzględnić również w podstawie wymiaru zasiłku za miesiące od czerwca do sierpnia 2023 r. Tak ustalona podstawa wymiaru obowiązuje za cały okres niezdolności do pracy od 20 września do 13 października 2023 r. Wynagrodzenia z tytułu dodatkowo zawartej umowy zlecenia nie należy wyłączać z podstawy wymiaru zasiłku przysługującego od 1 do 13 października 2023 r. w związku z zakończeniem jej trwania 30 września 2023 r.

W komunikacie zamieszczonym na stronie internetowej z 6 września 2023 r. ZUS poinformował, że nową interpretację w sprawie uwzględniania w podstawie wymiaru zasiłków wynagrodzenia z tytułu dodatkowo zawartych umów cywilnoprawnych, należy stosować do świadczeń bieżących. Ale jeżeli pracownik wystąpi z wnioskiem o przeliczenie podstawy wymiaru świadczeń wypłacanych wcześniej, w której nie zostało uwzględnione wynagrodzenie z tytułu tych umów, to należy je rozpatrzyć z uwzględnieniem nowej interpretacji.

Składając taki wniosek do ZUS, można to zrobić za pośrednictwem PUE ZUS na formularzu POG (pismo ogólne do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych).

Trzeba podkreślić, że płatnicy zasiłków, tj. ZUS i pracodawcy nie będą przeliczać podstawy wymiaru zgodnie z nowymi zasadami z urzędu, a jedynie na wniosek ubezpieczonych.

Ubezpieczeni będą mogli ubiegać się o przeliczenie podstawy wymiaru i w konsekwencji wyrównania wypłaconych świadczeń za okres 3 lat wstecz, ponieważ jako podstawę prawną składania wniosków w tej sprawie ZUS powołał art. 67 ust. 4 ustawy zasiłkowej. Z tego przepisu wynika, że jeżeli niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem błędu płatnika zasiłku (pracodawca albo ZUS), to roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się właśnie po upływie takiego okresu (3 lata).

Można mieć wątpliwości, czy obliczana wcześniej przez pracodawców podstawa wymiaru była wynikiem ich błędu, skoro postępowali zgodnie z obowiązującą wtedy interpretacją przepisów. Jednak w razie zastrzeżeń ubezpieczonych wobec składanych wniosków za wcześniejsze niż trzyletnie okresy powinni występować w tej sprawie do ZUS o zajęcie stanowiska ewentualnie wydanie decyzji.

W przypadku nagród, premii, dodatków oraz innych składników wynagrodzenia, które zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej należy uwzględniać w podstawie wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, nadal należy stosować zasadę wynikającą z art. 41 ust. 2. Chodzi tu o wyłączanie z tej podstawy składników przysługujących do określonego terminu.

Podstawa prawna:

art. 36 ust. 1, art. 37 ust. 1, art. 41 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.),

pkt 315 i 316 komentarza ZUS z 1 sierpnia 2023 r. do powołanej wyżej ustawy.