Ustawa o emeryturach pomostowych określa:

• warunki nabywania i utraty prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
• rodzaje prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do emerytury pomostowej,
• zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Prace o szczególnym charakterzeto prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Są to np. prace:

• maszynistów pojazdów trakcyjnych,
• kierowców pojazdów uprzywilejowanych,
• członków zespołów ratownictwa medycznego.

Prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5–12 ustawy o emeryturach pomostowych, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5–9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn oraz

5) po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Od 1 stycznia 2024 r. nie obowiązuje już warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; przed 1 stycznia 1999 r.

Trzeba pamiętać, że nie jest zaliczany do okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze okres, w którym praca nie była wykonywana, za które wypłacono pracownikowi wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, czyli:

• zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne,
• zasiłek opiekuńczy lub macierzyński.

Do okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie zalicza się także okresów:

• urlopu wychowawczego,
• urlopu bezpłatnego.

Wniosek o emeryturę można złożyć osobiście lub przez pełnomocnika:

• bezpośrednio w ZUS,
• za pośrednictwem płatnika składek,
• za pośrednictwem wniosku przesłanego pocztą,
• przez Internet – przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS.

Służy do tego formularz wniosku o emeryturę pomostową ZUS EPOM.

Dokumenty, na podstawie których ZUS ustala emeryturę pomostową, to w szczególności:

• „Informacja o okresach składkowych i nieskładkowych” (formularz ERP-6),
• zaświadczenia pracodawców (świadectwa pracy) lub innego właściwego organu potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe,
• zaświadczenia potwierdzające okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach

lub o szczególnym za okres do 31 grudnia 2008 r.

Płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za okresy przypadające przed 1 stycznia 2009 r.

Za okres od 1 stycznia 2009 r. informacja ta jest w ZUS na podstawie złożonego przez płatnika formularza ZUS ZSWA. Ta informacja jest składana w celu zgłoszenia okresów pracy, w których ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Co do zasady, zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze płatnik składek przekazuje do ZUS do 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok kalendarzowy.

Formularz ZUS ZSWA jest składany w celu zgłoszenia okresów pracy, w których ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Taki dokument muszą przekazać ci płatnicy, którzy mają obowiązek prowadzenia ewidencji takich pracowników i opłacają za nich składki na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa. W przypadku pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia.

Prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu lub emerytura ta ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 103 ust. 3 i art. 103a–106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu lub świadczenie ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności.

Za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Za przychód z działalności gospodarczej przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Prawo do emerytur ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu.

Od 1 stycznia 2024 r. prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej. Do 31 grudnia 2023 r. była to tylko umowa o pracę. Co ważne, do umów cywilnoprawnych zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się art. 17 ust. 4 ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji przepisów.

Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem:

1)     poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach,

2)     osiągnięcia przez uprawnionego wieku:

a)     60 lat – w przypadku kobiet,

b)     65 lat – w przypadku mężczyzn;

jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach;

3)     śmierci uprawnionego.

Emerytura pomostowa stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Jest to:

• kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie,
• podzielona przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic średniego trwania życia, o których mowa w art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Kwota emerytury pomostowej nie może być niższa niż kwota najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ubezpieczony ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Od 1 stycznia 2024 r. rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed 1 stycznia 2009 r. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych.

Rekompensata powoduje, że emerytura powszechna będzie wyższa.

Ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata nie jest samoistnym świadczeniem pieniężnym. Stanowi ona dodatek do kapitału początkowego i łącznie z tym kapitałem podlega waloryzacjom, a w efekcie powiększa podstawę obliczenia emerytury. Rekompensatę ZUS oblicza osobom, które pracowały w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego.

Podstawa prawna

z ponad 20-letnim doświadczeniem